Sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego
Bazylika Mniejsza Pw. Trójcy Świętej
Zgromadzenie Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej

Święty Krzyż (Łysa Góra, Łysiec) jest drugim co do wysokości (595 m n.p.m.) szczytem Gór Świętokrzyskich. W czasach prehistorycznych był miejscem pogańskiego kultu religijnego. Data założenia klasztoru benedyktyńskiego na Łysej Górze nie jest znana dokładnie. Tradycja benedyktyńska potwierdzona przez Długosza w „Dziejach Polski”, fundację przypisuje Bolesławowi Chrobremu w 1006 roku. Najdawniejsza i nieprzerwana tradycja benedyktyńska sięgająca XI wieku wspomina także o obecności w tym miejscu relikwii Drzewa Krzyża Świętego, które stały się najcenniejszym skarbem tego miejsca i przyczyniły się do powstania pasyjnego i narodowego sanktuarium. Tutaj przychodziły liczne rzesze pielgrzymów i pokutników w tym królowie, kardynałowie, biskupi, dobrodzieje klasztoru, sławne rody polskie, nade wszystko zaś prosty lud, aby przed relikwią Krzyża Świętego rozważać mękę Pańską oraz składać swoje troski, prośby, dary i dziękczynne wota.

Świętokrzyski kościół i klasztor w swojej tysiącletniej historii był świadkiem wielu wydarzeń historycznych, wzlotów i upadków Ojczyzny i sam przeżywał lata pomyślności i rozkwitu, ale także opuszczenia i poniżenia. Wielokrotnie był okradany i niszczony przez pożary, najazdy, ale także odbudowywany i powiększany. 11 czerwca 1819 roku nastąpiła kasata opactwa benedyktyńskiego. Od 1882 roku do początku II wojny światowej w murach pobenedyktyńskiego klasztoru mieściło się więzienie, a w czasie II wojny światowej obóz zagłady dla jeńców radzieckich. W październiku 1914 r. została wysadzona w powietrze wieża kościoła w następstwie czego spłonęły organy, częściowo zapadło się sklepienie kościoła, a spadające głazy wieży zatarasowały wejście do kościoła. Po pięknej świątyni pozostała prawie ruina, a cenne obrazy Franciszka Smuglewicza wywieziono do Kielc i Bodzentyna. Dopiero w roku 1918 kościół pokryto prowizorycznie deskami i oszklono okna.

2 stycznia 1936 roku zawarto umowę między diecezją sandomierską a Prowincją Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej w Poznaniu. Oblaci w formie wieczystej dzierżawy przejęli kościół z całą własnością kościelną oraz otrzymali pod opiekę znajdujące się tam relikwie Drzewa Krzyża Świętego. O przyjęcie Świętego Krzyża szczególnie zabiegał o. Jan Kulawy OMI i on jako pierwszy przybył tam 16 stycznia 1936 r. Na pamiątkę przybycia oblatów na Święty Krzyż na skale przy bramie wschodniej postawiono 20. metrowy krzyż.

W 2006 roku na Świętym Krzyżu miało miejsce Milenium Życia Monastycznego. W związku z nadchodzącym milenium podjęto szeroko zakrojone prace konserwatorskie. Cały obiekt klasztorno-kościelny na wiele miesięcy stał się miejscem poważnych i nadzwyczajnych remontów. Po sfinalizowaniu przetargów różne firmy przystąpiły do ich realizacji. W ramach tych projektów otynkowano kościół z zewnątrz, założono miedziane rynny, wymieniono na nowe – o podwójnych zespolonych szybach – wszystkie okna w kościele, wymalowano kościół, przeprowadzono renowację i obniżanie bocznych ołtarzy. W kościele i na krużgankach została założona nowa instalacja elektryczna. Pod kościołem została otwarta nowa krypta, do której dojście znajduje się od zewnętrznej, południowej strony kościoła. W kaplicy Krzyża Świętego renowacji został poddany główny ołtarz oraz nagrobek Oleśnickich. Cały kościół i klasztor został podłączony do automatycznego systemu zabezpieczeń przeciwpożarowych i antywłamaniowych. Wokół całego obiektu klasztorno-kościelnego zostało założono oświetlenie halogenowe.

Po wielu latach starań i zabiegów podjęto decyzję o odbudowie wieży, która z końcem października 1914 r. została wysadzona w powietrze. Wiosną 2013 r. przystąpiono do jej odbudowy. Na stulecie jej zburzenia powstała nowa wieża. Do jej odbudowy zużyto 545 sztuk kamienia z piaskowca pochodzący z rejonu województwa świętokrzyskiego. Hełm wieży wykonany został w konstrukcji stalowej pokryty blachą miedzianą. Jego wysokość wynosi 21 metrów, a ciężar 40 ton. Wysokość całkowita wieży wynosi 51, 37 metrów od poziomu progu kościoła. Na wieży dla zwiedzających dostępny jest taras widokowy, a prowadzi do niego 192 stopni. Odbudowaną wieżę poświęcił były bp sandomierski, a obecnie abp szczecińsko-kamieński Andrzej Dzięga.

Dzięki osobistym staraniom biskupa ordynariusza Krzysztofa Nitkiewicza, 16 czerwca 2013 roku świętokrzyski kościół został podniesiony do godności bazyliki mniejszej. To uhonorowanie przyśpieszyło szereg kolejnych prac rewitalizacyjnych w samej bazylice: położono nową posadzkę marmurową i zainstalowano dwa rzędy nowych ławek z przejściem w środku.

Życie i działalność świętokrzyskiego sanktuarium pozostaje taka sama – uświęcenie pielgrzymów, pątników, ewangelizacja, sakramentalne uświęcenie i tworzenie przestrzeni sacrum. Tak benedyktyni wczoraj, jak i oblaci dzisiaj wyciskają pieczęć własnego charyzmatu w klasztorze świętokrzyskim. Sanktuarium świętokrzyskie, inaczej niż dawniej benedyktyńskie, promieniuje Chrystusem po oblacku: ewangelizacyjnie, maryjnie, wspólnotowo, misyjnie i gościnnie. Święty Krzyż rodzi nowych misjonarzy dla Polski i całego świata – tutaj bowiem mieści się nowicjat Polskiej Prowincji Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej. I tak nadal spełnia swoje posłannictwo, tak wpisuje się w dzieje zbawienia.

15 marca 2017 roku Andrzej Duda, Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej wpisał Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze na listę Pomników Historii.

Wpisanie na listę Pomników Historii jest jedną z form ochrony zabytków w Polsce, która znalazła się w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Status Pomnika Historii przyznawany jest rozporządzeniem Prezydenta RP. Zgodnie z opracowanymi wytycznymi mogą go uzyskać obiekty lub zespoły obiektów zabytkowych, które posiadają szczególną wartość historyczną, naukową, artystyczną, utrwaloną w powszechnej świadomości i o dużym znaczeniu dla polskiego dziedzictwa kulturowego.

A takim obiektem jest niewątpliwie Święty Krzyż, który był największym sanktuarium Polski aż do połowy XVII w., a więc do czasu kiedy na główne miejsce pielgrzymkowe zaczęła wyłaniać się Jasna Góra z kultem Czarnej Madonny. (opr. dm - OMI)

Msze święte:
- w niedziele i święta: 8.00; 9.30; 11.30, 15.00 i 17.00 (od maja do września)
- w dni powszednie: 7.00 (w kaplicy klasztornej); 12.00 (w bazylice – od maja do września)

Odpusty:
- Trójcy Świętej (niedziela Trójcy Świętej)
- Krwi Przenajdroższej (pierwsza niedziela lipca) połączony z Diecezjalną Pielgrzymką Rodzin;
- Podwyższenia Drzewa Krzyża Świętego (II niedziela września rozpoczęcie; III niedziela września zakończenie)

Rezerwacja pokoi gościnnych:
pokojeswkrzyz@gmail.com